Na temat boreliozy i kleszczowego zapalenia mózgu powiedziano i napisano już bardzo dużo. Lekarze pierwszego kontaktu coraz lepiej diagnozują te choroby i zalecają stosowne leczenie. Co jednak robić, gdy kolejne dawki antybiotyków nie poprawiają naszego stanu? Czym możemy się jeszcze zarazić?

Przykładem mniej poznanych chorób przenoszonych przez kleszcze są babeszjoza i anaplazmoza. Objawy obydwu są nieswoiste, czyli podobne do objawów wielu innych infekcji. Obie mogą mieć przebieg bezobjawowy, łagodny lub ciężki, kończący się zgonem.

Groźna babeszjoza

Babeszjoza ludzi jest chorobą odzwierzęcą (zoonozą). Powodują ją pierwotniaki z rodzaju Babesia, wśród których dla człowieka groźnych jest kilka gatunków. Jedne powodują cięższy, inne łagodniejszy przebieg choroby. Objawy babeszjozy są mało specyficzne. Najczęściej są to: anemia hemolityczna, dreszcze, wysoka gorączka, apatia, syndrom ciągłego zmęczenia, dolegliwości ze strony układu oddechowego, utrata masy ciała, powiększenie wątroby, zmniejszenie liczby białych krwinek i płytek krwi.

Podobieństwo objawów oraz obraz pasożytów w erytrocytach, obserwowany pod mikroskopem, sprawiają, że babeszjoza u ludzi określana jest również mianem „malarii północy". Pierwotniaki z rodzaju Babesia mogą być przenoszone w czasie transfuzji krwi.

Długotrwała faza chroniczna nieodkrytej babeszjozy, mimo braku objawów i małej ilości pierwotniaków w organizmie zarażonej osoby, może być groźna. W sytuacji obniżonej odporności lub osłabienia choroba nagle się ujawnia i często prowadzi do zgonu.

Zarażenie przez Babesia u ludzi rozpoznaje się po stwierdzeniu pasożytów w erytrocytach, na rozmazach krwi obwodowej. Wykorzystywane są również metody serologiczne i molekularne. Wyniki badań mikroskopowych powinny być potwierdzone metodami serologicznymi, pozwalającymi na określenie miana swoistych przeciwciał skierowanych do antygenów Babesia. Do najczęściej stosowanych testów należą test immunofluorescencji pośredniej (IFA) i test immunoenzymatyczny (ELISA). W diagnostyce babeszjozy oraz w badaniach epidemiologicznych stosuje się obecnie bardzo czułe metody molekularne (PCR). Często do potwierdzenia zarażenia babeszjozą u ludzi wykorzystuje się próbę biologiczną, która polega na inokulacji zwierząt laboratoryjnych, najczęściej chomików, krwią osoby, którą podejrzewa się o zarażenie przez Babesia.

Mimo że babeszjoza jest rzadko stwierdzaną chorobą, to ludzie z osłabioną odpornością (chociażby w wyniku usunięcia śledziony, leczenia kortykosteroidami, ze względu na wiek powyżej 50 lat oraz koinfekcje innymi patogenami przenoszonymi przez kleszcze) mogą być na nią bardziej podatni. W leczeniu objawowej babeszjozy stosuje się jednocześnie chininę i antybiotyki z grupy linkozamidów – klindamycynę lub atowakon i azytromycynę. Koinfekcje z innymi odkleszczowymi patogenami mogą znacznie utrudniać proces leczenia choroby.

Przewrotna anaplazmoza

Anaplazmozę wywołują bakterie. Atakują one granulocyty, jeden z rodzajów białych krwinek. Choroba nie jest skutkiem bezpośredniego wprowadzenia i obecności bakterii, lecz powstaje w wyniku zakłóceń immunologicznych zakażonego organizmu. Najczęstszym objawem jest gorączka o nagłym początku z towarzyszącym jej bólem głowy, dreszczami, złym samopoczuciem i bólami mięśni. Rzadziej występuje upośledzenie łaknienia, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, kaszel, zapalenie spojówek i powiększenie szyjnych węzłów chłonnych. Poważne powikłania obejmują m.in. zespół wstrząsu toksycznego, ostrą niewydolność oddechową i ostrą niewydolność nerek. Objawy neurologiczne są bardzo podobne do tych stwierdzanych przy zarażeniu boreliozą. Mogą to być uszkodzenia nerwów ramieniowych, porażenia nerwów czaszkowych i zmiany powodowane przez zanik osłonek mielinowych włókien nerwowych.

Diagnostyka to przede wszystkim wywiad epidemiologiczny, badania laboratoryjne krwi obwodowej i wykrycie moruli (specyficznej formy pasożyta przypominający owoc maliny) w granulocytach w barwionych rozmazach krwi, badania serologiczne (test ELISA), badania molekularne technikami PCR i hodowli komórkowej. Ostatnia metoda jest rzadko wykorzystywana z powodu czasu jej trwania (około trzech tygodni). Niewiele jest też laboratoriów w Polsce mogących prowadzić taką hodowlę.

Lekiem najczęściej stosowanym w leczeniu anaplazmozy jest doksycyklina, stosowana u dorosłych od siedmiu do dziesięciu dni, najwcześniej od trzech do pięciu dni po spadku gorączki. Anaplazmoza jest całkowicie uleczalna. Rokowanie pogarsza jednak podeszły wiek chorych, przewlekłe choroby współistniejące (nowotwory, obniżenie odporności) oraz opóźnione stosowanie właściwych antybiotyków. Poprawa kliniczna i spadek gorączki po około dwóch dobach stosowania doksycykliny są dowodem prawidłowego rozpoznania. Gdy stan chorego nie poprawia się po tym czasie, należy szukać innej przyczyny choroby.

Nie daj się ugryźć

Jak uchronić się przed tymi groźnymi chorobami? Profilaktyka nie jest związana z ochroną przed konkretnym pasożytem. Jedyne, co możemy zrobić, to chronić się przed kleszczami. Podstawą jest odpowiedni strój, składający się z długich spodni i koszuli z długim rękawem, wysokich butów i nakrycia głowy.

Ważne, by po powrocie z lasu wytrzepać ubranie i jak najszybciej wziąć prysznic. Spłuczemy wtedy larwy i nimfy, które trudno dojrzeć gołym okiem. Zalecane jest również dokładne obejrzenie swojego ciała.

Istotny jest też właściwy sposób usunięcia kleszczy, które zdążyły się wbić w skórę. Pamiętajmy również, że jeśli czujemy się źle, a badania nie wykazują boreliozy, warto poprosić lekarza o dodatkowe badania diagnostyczne na obecność anaplazmozy i babeszjozy.